Minority Report (à la grecque)

Από τον τύπο της 13.10.2006: "Εκτός Βουλής ο Ανδριανόπουλος - Με ομόφωνη απόφαση (του Εκλογοδικείου) χάνει την έδρα του λόγω επαγγελματικού ασυμβίβαστου, αφού εργάζεται για τη ρωσική κυβέρνηση ... Η δημοσίευση της απόφασης αναμένεται μέσα στους επόμενους μήνες".
---------

Από τότε που οι άνθρωποι δημιούργησαν κοινωνίες κι άρχισαν να θεσπίζουν νόμους, δηλαδή κανόνες υποχρεωτικούς, η παραβίαση των οποίων επιφέρει τιμωρία, έχει περάσει πολύς καιρός. Κι έχουν γίνει μεγάλοι αγώνες, στους οποίους χύθηκε άφθονο αίμα, ώστε οι κανόνες αυτοί να μη θεσπίζονται αυθαίρετα και να μη προσκρούουν στο κοινό περί δικαίου αίσθημα, αλλά, όσο το δυνατόν, να ψηφίζονται με λαϊκή συναίνεση, να ανταποκρίνονται στο γενικό καλό και να ελέγχονται, ως προς την εφαρμογή τους, από ανεξάρτητους δικαστές, στους οποίους να μπορεί να έχει πρόσβαση κάθε ένας.

Εντελώς επιγραμματικά, και ειδικά για τους νόμους που απαγορεύουν συμπεριφορές, το κλασικό σχήμα που έχει επικρατήσει σε όλα τα πολιτισμένα κράτη είναι το εξής: Ο νόμος ορίζει την απαγορευμένη συμπεριφορά και τις κυρώσεις – ποινικές, διοικητικές ή αστικές - που θα έχει η σχετική παραβίαση. Αν, τώρα, κάποιος, παραβιάσει τον νόμο, και αυτό αποδειχθεί έξω από κάθε αμφιβολία, υφίσταται τις προβλεπόμενες συνέπειες. Οι οποίες δεν είναι ίδιες για όλους, αλλά κλιμακώνονται, ανάλογα με τις περιστάσεις της κάθε περιπτώσεως. Και, βέβαια, ο ρόλος των δικαστηρίων είναι καθοριστικός. Ειδικά στη διαπίστωση της παραβάσεως και την επιμέτρηση της ποινής ή άλλης κυρώσεως. Γιατί, δεν πάνε πολλοί αιώνες που οι άνθρωποι κατάλαβαν πως, η ίδια ακριβώς εφαρμογή του νόμου σε όλες τις περιπτώσεις, αδιάκριτα, χωρίς να εξετάζονται οι συνθήκες της κάθε μιας, προκαλεί τεράστια αδικία. Και πόνο. Κάτι ήξερε ο Victor Hugo, όλοι έχουμε διαβάσει τους Αθλίους.

Προσοχή: Είπαμε ότι, για να υποστεί κάποιος τις νόμιμες συνέπειες, όποιες κι αν είναι αυτές, πρέπει πρώτα να παραβιάσει τον νόμο. Κρατείστε το αυτό, θα μας χρειαστεί στη συνέχεια.

Στη χώρα μας, τα τελευταία χρόνια, έχει εφευρεθεί μια νέα πατέντα νομοθέτησης. Κατά την προσωπική μου άποψη, εξαιρετικά επικίνδυνη. Που γυρνάει τον νομικό μας πολιτισμό χρόνια πίσω. Και που, παράλληλα, είναι και αναποτελεσματική. Τι συμβαίνει; Διαπιστώθηκε η ανάγκη να εμποδισθεί, όσο γίνεται, η διαπλοκή, η διαφθορά των κρατικών λειτουργών, η αθέμιτη χρήση αξιωμάτων, η αδιαφάνεια, ο χρηματισμός, η νόθευση του ανταγωνισμού στις κρατικές προμήθειες, η προστασία των χρηματιστηριακών συναλλαγών, η σωστή λειτουργία των μέσων ενημέρωσης. Σωστός στόχος, μακάρι να επιτευχθεί, ποιος δεν θα το 'θελε. Μόνο που, εδώ, τα πράγματα παίρνουν μια περίεργη πλοκή. Γιατί, αντί να διώκεται συγκεκριμένη, παράνομη συμπεριφορά, απαγορεύεται η άσκηση, σε ορισμένες ομάδες συμπολιτών μας, να ασκούν τη σχετική, οικονομικού περιεχομένου, δραστηριότητα, η οποία, γι αυτούς και μόνο γι αυτούς, είναι, πλέον, "ασυμβίβαστη". Τη δραστηριότητα δηλαδή, που, αν λοξοδρομήσει και περάσει τα όρια του νόμου, είναι παράνομη. Μόνον τότε όμως. Όπως είναι και κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, αφού ακόμη και κάποιος που περπατά στο δρόμο μπορεί ν’ αρχίσει, ξαφνικά, να πετάει πέτρες στ' αυτοκίνητα. Τι λέτε, ν’ απαγορευθεί το περπάτημα;

Σε ποιες ομάδες απαγορεύεται, εκ των προτέρων, ν' ασχοληθούν με μιαν οικονομική δραστηριότητα, κατά τα άλλα απολύτως νόμιμη; Παρά την ύπαρξη του άρθρου 5 του Συντάγματος, που κατοχυρώνει την οικονομική και επαγγελματική ελευθερία; Σε όσες ο νομοθέτης θεωρεί ότι, λόγω της θέσεώς τους, είναι πιθανόν να παρανομήσουν. Πιθανόν, όχι σίγουρο, και, πώς άλλωστε θα μπορούσε να είναι σίγουρο, αφού απαγορεύεται η σχετική δραστηριότητα; Τα πρόσωπα αυτά, δηλαδή, θεωρούνται, εκ των προτέρων, τόσο ύποπτα, ώστε ο νομοθέτης να μην τα αφήνει ελεύθερα να αναπτύξουν τη δραστηριότητά τους σε τομείς, που όμως είναι ελεύθεροι για όλους τους υπόλοιπους. Μόνο τα πρόσωπα αυτά εξαιρούνται, έχουν, σε βάρος τους, το λεγόμενο «ασυμβίβαστο».

Δημιουργούνται, επομένως, μεγάλες ομάδες πολιτών, στις οποίες η δυσπιστία του κοινωνικού συνόλου (όπως αυτή εκφράζεται μέσω των νομοθετικών οργάνων του) είναι τόσο μεγάλη, ώστε να θεωρούνται σίγουροι μελλοντικοί παραβάτες του νόμου, κι αν ο νόμος έχει και ποινικές κυρώσεις, σίγουροι εγκληματίες (μήπως αυτό θυμίζει, κάπως, έστω αμυδρά, το περίφημο έργο του Philip Dick “Minority Report”; Γιατί κι εκεί ο νόμος κυνηγούσε τον "εγκληματία" πριν διαπράξει το έγκλημα, τιμωρούσε την πρόθεση κι όχι την πράξη). Και, τι ειρωνεία, τα περισσότερα από τα άκρως επικίνδυνα αυτά πρόσωπα είναι κρατικοί λειτουργοί, και μάλιστα όλοι οι ανώτατοι: Εκείνοι λοιπόν που διαχειρίζονται τις τύχες μας, το παρόν και το μέλλον μας, την πορεία της χώρας, είναι και οι περισσότερο ύποπτοι, τόσο μάλιστα ώστε πρέπει να ασκούν τα καθήκοντά τους με το στίγμα του σίγουρου παραβάτη του νόμου.

Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα:

-Απαγορεύεται σε όλους τους βουλευτές η άσκηση οποιουδήποτε επαγγέλματος (άρθρο 57 του νέου Συντάγματος – περίπτωση Λυκουρέζου και Ανδριανόπουλου που έχασαν, με βάση το άρθρο αυτό, τη βουλευτική τους έδρα).
Σωστά, θα μπορούσε να πει κάποιος, δεν είναι δυνατόν ο βουλευτής να ασκεί και επάγγελμα, είναι ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσει την ισχυρή θεσμικά θέση του για να προσελκύσει πελατεία, να επηρεάσει καταστάσεις, να παρανομήσει.
Μα, για σταθείτε, αυτό ισχύει σε κάθε περίπτωση; Προκαταβολικά; Αν, π.χ., ένας βουλευτής είναι και δικηγόρος, τι πειράζει να παρασταθεί, ας πούμε, στα ανώτατα δικαστήρια, για μια σοβαρή υπόθεση; Τόσο εξαρτώμενοι είναι οι δικαστές μας, και μάλιστα οι ανώτατοι, που αμέσως θα ψηφίσουν υπέρ του πελάτη του βουλευτή και θ' αδικήσουν τον αντίδικό του; Κι αν, τέλος πάντων, ξέρουμε τι σόι είναι οι δικαστές μας και δικαίως δυσπιστούμε, γιατί ο βουλευτής αυτός να μη μπορεί έστω να υποστηρίξει μιαν υπόθεση στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων; ’Η στο Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στο Στρασβούργο; Κι αυτοί οι δικαστές θα φοβηθούν; Είναι τόσο ισχυροί οι βουλευτές μας και δεν το ξέραμε; (παραδείγματα σαν κι αυτό αναζητήσετε σε κάθε επάγγελμα, θα βρείτε άφθονα).

-Απαγορεύεται, σε κάθε ιδιοκτήτη, βασικό μέτοχο, διευθυντικό στέλεχος μέσων ενημέρωσης να είναι, παράλληλα, ιδιοκτήτης, βασικός μέτοχος, διευθυντικό στέλεχος εργοληπτικής επιχείρησης που συναλλάσσεται με το Δημόσιο. Η ασυμβίβαστη αυτή ιδιότητα περιλαμβάνει, κατ’ αρχήν, και τους συγγενείς των προσώπων αυτών (άρθρο 14 παρ. 9 νέου Συντάγματος).
Σωστά, θα μπορούσε να πει κάποιος, δεν είναι δυνατόν να είσαι καναλάρχης και, παράλληλα, εργολήπτης, σίγουρα θα χρησιμοποιείς το μέσο για να επηρεάζεις τις επιτροπές διαγωνισμών υπέρ της εταιρείας σου.
Μα, για σταθείτε κι εδώ, ποιος ορίζει τα μέλη των επιτροπών διαγωνισμών και ποιος (πρέπει να) τους επιτηρεί; Τόσο διεφθαρμένοι είναι; Ή τόσο ευάλωτοι σε πιέσεις; Και ποιος ελέγχει τη λειτουργία των μέσων και μπορεί να επιβάλει κυρώσεις αν αποδειχθεί ότι χρησιμοποιούν τη συχνότητα που τους έχει παραχωρηθεί για αθέμιτο σκοπό; Και, δεδομένου ότι μιλάμε για κρατικές προμήθειες, δεν υπάρχει πολιτική ευθύνη; Τι προστατεύει η απόλυτη απαγόρευση; Και ποια νάναι η απάντηση στα τραγελαφικά αδιέξοδα της απόλυτης απαγόρευσης; Γιατί, π.χ., κάποιος προμηθευτής γραφικής ύλης, που θέλει να προμηθεύσει με μολύβια την νομαρχία στο Κιλκίς, και προσφέρει στο κράτος τις καλύτερες τιμές, να μη μπορεί να το κάνει, προς όφελος και του εαυτού του και της εθνικής οικονομίας και του ανταγωνισμού, αν ο αδελφός του εκδίδει μια εφημερίδα στην Κάλυμνο; Γιατί να μη μπορεί να το κάνει έστω κι αν, αποδεδειγμένα, τα δυο αυτά αδέλφια δεν έχουν καμιά όχι μόνον επαγγελματική αλλά ούτε και προσωπική σχέση; Έστω κι αν βρίσκονται στα δικαστήρια; Έστω κι αν μισούνται;

-Ευρύτατες, κατηγορίες κρατικών λειτουργών δεν μπορούν να διενεργούν χρηματιστηριακές συναλλαγές (νόμοι 2843/2000 και 3213/2003).
Σωστά, κι εδώ θα μπορούσε κι εδώ να πει κάποιος, ορισμένα πρόσωπα, λόγω της θέσεώς τους, έχουν εσωτερική πληροφόρηση (inside information) για τα χρηματιστηριακά δρώμενα και μπορούν να την χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους.
Μα, κι εδώ θα παρατηρήσετε, βεβαίως και να τιμωρηθεί κάποιος που αποδεδειγμένα κάνει κάτι τέτοιο. Αυστηρά, πολύ αυστηρά. Να πάει για χρόνια φυλακή, άλλωστε αυτό συμβαίνει και αλλού, σε χώρες με πολύ πιο σοβαρή χρηματιστηριακή αγορά. Αλλά, αν, π.χ., ένας ειρηνοδίκης θέλει ν' αγοράσει κάποιες μετοχές της Τράπεζας της Ελλάδος, που, όπως έχει ακούσει, δίνουν και καλό μέρισμα, γιατί να μη μπορεί να το κάνει; Τι είδους στρέβλωση της αγοράς είναι ικανή να προκαλέσει η πράξη του αυτή; Θα πληροφορηθεί το επενδυτικό κοινό ότι οι ειρηνοδίκες αγοράζουν Τράπεζα της Ελλάδος και η τιμή θ' απογειωθεί; Ή θα καταβαραθρωθεί; Δικαστής είπαμε, και μάλιστα του χαμηλότερου βαθμού, όχι ο Alan Greenspan, ο Warren Buffet κι οι οικογένειές τους.

Τρεις χαρακτηριστικές περιπτώσεις από τη σημερινή νομοθεσία, συνταγματική και κοινή, που καταδεικνύουν τη σχετική σύγχυση. Και που, βεβαίως, συνδυαζόμενες με την υποχρέωση εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών να υποβάλουν κάθε χρόνο δηλώσεις περιουσιακής κατάστασης– όλοι, όχι μόνον εκείνοι για τους οποίους υπάρχουν εύλογες υπόνοιες παρανομίας, έτσι ώστε οι δηλώσεις των έντιμων να καταπλακώνουν τις δηλώσεις των διεφθαρμένων στη χάρτινη χωματερή που δημιουργείται και να εξασφαλίζουν πρακτικά την αδυναμία κάθε ελέγχου - οδηγούν σε παρανοϊκές καταστάσεις. Δεν μένει, αν ακολουθηθεί το παράδειγμα αυτό, και επεκταθεί και σε άλλους χώρους, έξω από την οικονομική δράση, να δούμε στο μέλλον διατάξεις που, για να περιορίσουν την αυξημένη τη νύχτα εγκληματικότητα, απαγορεύσουν στους πολίτες την έξοδο από τα σπίτια μετά τη δύση του ήλιου, διατάξεις που, για να περιορίσουν τα τροχαία, απαγορεύσουν το οδήγημα, διατάξεις που, για να περιορίσουν τα εγκλήματα μέθης, επαναφέρουν την ποτοαπαγόρευση ...

Τι πρέπει να γίνει; Απλά, αυτό που γίνεται σε όλες τις πολιτισμένες έννομες τάξεις: Κατάργηση των διατάξεων αυτών, που, το μόνο που έχουν πετύχει είναι να απαξιώνουν, συνολικά, μεγάλα τμήματα των συμπολιτών μας, να καθιερώνουν ένα κυνήγι μαγισσών, να εκθέτουν διεθνώς τη χώρα και, το κυριότερο, στο τέλος, να μην έχουν κανένα αποτέλεσμα στην πάταξη των συμπεριφορών (και όχι των προδιαθέσεων) που θέλουν να ελέγχξουν. Στη θέση τους, θέσπιση αποτελεσματικών μηχανισμών ελέγχου, ειδικά για τις «ευαίσθητες περιοχές», όπως αυτές στις οποίες διακινείται δημόσιο χρήμα και όπου η διαφθορά της Διοικήσεως, η αδιαφάνεια στην ανάθεση δημοσίων συμβάσεων, ο χρηματισμός κι η ατιμωρησία αποτελούν κοινούς τόπους. Και, για όσους αποδειχθεί ότι παραβίασαν τον νόμο, πραγματικές κυρώσεις, όποιοι κι αν είναι αυτοί. Κι όσους ισχυρούς προστάτες κι αν έχουν.